هورامان؛ میراثی نامملموس در دل زاگرس
روستای اورامان تخت
کافیست نگاهی به نقشهی پهناور ایران عزیزمان بیندازیم. شرق، غرب، شمال و جنوب هر کدام تکه ای از پازل هستند. پازلی که با قرار گرفتن در یک نقطهی جغرافیا و محصور شدن در مرزهای این کشور، بهشتی تمام و کمال را به تصویر کشیده است. هر فصل میتوانید به یکی از این قطعات سفر کنید و بهشت را از نزدیک لمس کنید...
به غرب ایران میرویم، کرمانشاه و از آنجا به کردستان؛ منطقه ای شگفت انگیز با طبیعتی بی نظیر و قدمتی به بلندای تاریخ در دامنه رشته کوههای زاگرس. روستای اورامانات تخت تکه ای از همان پازل بهشت ایران است که در جنوب شرقی شهرستان مریوان از توابع استان کردستان قرار دارد. اورامانات از پنج روستای بهم چسبیده به نام های کماله، رودبر، ویسیان، اورامان و سرپیر تشکیل شده است. به دلیل گویش های مختلفی که مردم منطقه دارند این روستا اسامی مختلفی نیز دارد از جمله: هورامان، اورامان، اورامانات تخت. اما تمامی این اسامی هم قدمتی دیرینه دارند. وجه تسمیه اورامان این است که از دو کلمهی “اورا” و “مان” ساخته شده است به معنای “سرزمین اهورا” که ریشه در دین نیاکان ایرانیان یعنی زرتشتی دارد.
مردمان این روستا از بستر رودخانههای سیروان و لیله دست به ساخت خانه هایی زدهاند که پله پله به سوی آسمان و بهشت برین قد کشیده اند و روستای اورامانات یا هزار ماسوله (روستای پلکانی) را به کشور ایران هدیه دادهاند. منظور از پلکانی بودن روستا این است که حیاط همسایه سقف خانه همسایه دیگری میباشد. وجود شیب تند در شکل گیری روستا نقش اصلی را داشته، که باعث پلکانی شدن خانه ها در آن می باشد و اکثراً از مصالح بومی در ساخت خانه ها استفاده شده است.این نوع از معماری در این منطقه نشان دهنده چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما برای استفاده هرچه بیشتر از مواهب طبیعی و کمترین میزان آسیب به طبیعت و همچنین همزیستی با آن است.
بر طبق یافته های باستان شناسی و کاوش های انجام شده در این منطقه سابقه سکونت در آن را حدود ۴۰ هزار سال تخمین میزنند. یافته ها حاکی از سکونت انسانهای نئاندرتال و آثاری از آنها چون جمجمه های بزرگ به جای مانده و یافته های غارنشینی است. همچنین نام این روستا که پیشینه دیرینه دارد خود گواه بر قدمت طولانی آن است.
به علت قرارگیری این روستا در منطقه ای پر آب و سر سبز، مردم روستا از طریق باغداری و دامداری گذران زندگی میکنند. وجود رودهای پرآب، چشمه ها، جنگل بلوط و گونه های مختلف گیاهی زیبایی این منطقه را دو چندان کرده است.
علاوه بر زیبایی معماری و طبیعی این روستا، میراث ناملموس و فرهنگ دیرینه آن بسیار جالب و قابل توجه است. فرهنگی دیرینه و جشنی بسیار دیدنی به نام “پیر شالیار” که هر ساله در این روستا برگزار میشود.
جشن “پیر شالیار” هر سال دوبار در نیمهی بهار و نیمهی زمستان برگزار میشود. در انتهای جاده آسفالته اورامان مقبره پیر شالیار قرار دارد که از موبدان عبدالقادر گیلانی بوده است. این پیر شخصی صاحب کرامات بوده است که “شاه بهار خاتون” دختر شاه بخارا را که کر و لال بوده شفا میدهد و شاه بخارا آنها را به عقد هم درمیآورد. این مراسم که جشن عروسی پیر شالیار و شاه بهار خاتون است با تقسیم گردوهای باغ پیر شالیار بین اهالی روستا آغاز میشود و به ترتیب با مراسم قربانی کردن گاو و گوسفند و بز، پخت غذاهای مخصوص، دفنوازی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و دعا و همچنین برپایی مراسم شبنشینی و دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار و تبرک آن و پخت نان مخصوصی که از خمیر آرد، گردو خرد شده و پیاز درست میشود 3 روز متوالی ادامه مییابد.
قومیت مردم اورامان کرد است و به زبان هورامی و یا اورامی سخن میگویند که از گویشهای گورانی است.
نوع پوشش این مردمان پوششی است که ریشه در فرهنگ غنی ایران و قومیت کرد دارد؛ پوشش مردان کرد چوخه (نیم تنهای از جنس پشم یا کتان)، رانک (شلوار گشادی که مچ پای آن تنگ است)، شال(پارچه ای ۳ تا ۱۰ متر که به دور کمر بسته میشود)، سورانی(نوعی آستین شل و دراز است که دارای شکل مثلثی بوده و بر روی مچ و دست بسته میشود)،دستار، و کلاه است.
پوشش زنان کرد متشکل از قسمت های مختلفی است که بنا بر شرایط آب و هوایی و یا شغلی میتوان از قسمت های مورد نیاز استفاده کرد، همچنین تن پوش زنان کرد در مناطق مختلف بسیار متنوع است؛ اما نقطه ی مشترک آن ها این است که تمام بدن را می پوشاند.
این پوشاک شامل: جافی(شلواری همانند شلوار مردان است)، سوخمه (نیمتنهای است که روی پیراهن بلند میپوشند)، کلاویا کلاه(از جنس مقوا و به شکل استوانهای کوتاه است)، کلکه (روسری یا دستاری که به جای کلاه مورد استفاده زنان قرار میگیرد و دارای رشته بلندی از ابریشم سیاه و سفید با ملیلهدوزی) است.
فرهنگ و آداب و رسوم دیرینهی مردمان اورامانات بخشی جدا نشدنی از میراث ما ایرانیان است. با سفر به این نقطه از بهشت علاوه بر لذت بردن از طبیعت بکر آن و معماری پلکانی خانه های مردمان کرد، با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان کرد آشنا خواهید شد.